بیماری خواب آفریقایی (Human African Trypanosomiasis یا HAT)، که به عنوان بیماری خواب نیز شناخته می‌شود، یک بیماری شدید و گاهی کشنده است که توسط عفونت با انگل‌های تریپانوزوما (Trypanosoma) به نام‌های تریپانوزوما بروسئی گامبینسه (Trypanosoma brucei gambiense) در آفریقای غربی و تریپانوزوما بروسئی رودزیئنزه (Trypanosoma brucei rhodesiense) در آفریقای شرقی ایجاد می‌شود. این بیماری از طریق نیش مگس تسه‌تسه (tsetse fly) از جنس گلاسه‌ینا (Glossina) منتقل می‌شود؛ این مگس‌ها عمدتاً در طول روز فعال هستند. بیماری خواب آفریقایی در بسیاری از کشورهای زیر صحرای آفریقا بومی یا همه‌گیر است و عمدتاً در مناطق روستایی یافت می‌شود.
انتقال و شیوع بیماری با برنامه‌های کنترل ناقل، زیرساخت‌های بهداشتی، تراکم مگس، نرخ عفونت مگس‌های تسه‌تسه و تماس انسان با مگس مرتبط است. این عوامل معمولاً با دوره‌های ناآرامی مدنی همبستگی منفی دارند. مخازن انسانی و حیوانی در شیوع بیماری نقش دارند.
بیماری خواب آفریقای غربی (گامبیایی): این بیماری با پیشرفت کند و مزمن لاغری آغاز می‌شود که در نهایت به خواب‌آلودگی و زوال ذهنی در طول چند ماه تا چند سال منجر می‌شود. در ابتدا، در ۳۰٪ از بیماران، یک ضایعه التهابی پوستی (شانکر تریپانوزومی) در محل نیش دیده می‌شود. ۶-۸ هفته بعد، یک جوش ماکولار یا کهیری ممکن است همراه با تب، سردرد و بی‌حالی ظاهر شود. تورم صورت و اندام‌ها و لنفادنوپاتی گردن خلفی (علامت وینتر باتم) به طور متداول مشاهده می‌شود. در طول ۲-۳ سال، زوال آهسته سیستم عصبی مرکزی (CNS) با ضعف، بی‌حالی، خواب‌آلودگی، کما و در نهایت مرگ مشاهده می‌شود.
بیماری خواب آفریقای شرقی (رودزیایی): این بیماری با سیر سریع‌تر تب، لرز و کم‌خونی مشخص می‌شود که در نهایت به انسفالوپاتی و مرگ در عرض چند ماه منجر می‌شود. در ابتدا، یک شانکر تریپانوزومی در ۵۰٪ موارد دیده می‌شود. لنفادنوپاتی گردنی کمتر شایع است، اما ممکن است یک جوش ماکولار همراه با تب، بی‌حالی و سردرد در عرض ۲-۳ هفته ظاهر شود. تغییرات خواب و زوال سیستم عصبی مرکزی در عرض ۳ ماه رخ می‌دهد و در صورت عدم درمان معمولاً کشنده است.
موضوع مرتبط: بیماری تریپانوزومیازیس آمریکایی